Kogo nie można zwolnić z pracy? Takie pytanie często rodzi się w głowach pracowników, którzy obawiają się utraty pracy i boją się np. pójść na zwolnienie lekarskie. Każdy jednak powinien pamiętać w jakich sytuacjach jest chroniony i pracodawca nie ma prawa go zwolnić. Pracodawca również powinien przed podpisaniem umowy o pracę, zorientować się czy pracownik podlega ochronie przed zwolnieniem i w jakim zakresie go dotyczy. Sprawdź jakie to sytuacje. 

Jakie grupy pracowników są chronione przed zwolnieniem?

Najważniejszą kwestią przed omówieniem osób chronionym przed zwolnieniem jest konieczność posiadania umowy o pracę. Nie dotyczy to w żaden sposób umowy zlecenia ani umowy o dzieło. Są one cywilno prawnymi formami zatrudnienia, więc nie mają do nich zastosowania przepisy kodeksu pracy. Nie zapewniają więc ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę. Podpisanie umowy o dzieło lub zlecenie wiąże się więc z ryzykiem utraty pracy w wyniku zwolnienia w trudnych sytuacjach. Poniższe przypadki dotyczą pracowników zatrudnionych na umowie o pracę.

Ochrona pracownika w trakcie zwolnienia lekarskiego 

Nie można zwolnić pracownika, który przebywa na zwolnieniu lekarskim. Ochrona przed rozwiązaniem umowy o pracę ma charakter czasowy. Obowiązuje do czasu, gdy pracodawca zyskuje uprawnienie do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (bez winy pracownika). 

Co to oznacza? Jeżeli nieobecność z powodu choroby dotyczy pracownika, który pracuje krócej niż 6 miesięcy, można rozwiązać umowę bez wypowiedzenia po 3 miesiącach choroby. Jeżeli staż pracy jest dłuższy, pracodawca może złożyć oświadczenie o rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia po wyczerpaniu okresu zasiłkowego. Wynosi on 182 dni lub 270 dni w przypadku gruźlicy. 

Jeśli okaże się, że pracownik w nieprawidłowy sposób spędza czas podczas zwolnienia lekarskiego (np. pojechał na urlop lub pracuje w innym zakładzie pracy) to zgodnie z orzecznictwem sądów stanowi to podstawę do rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Ochrona pracownicy w ciąży

Pracownicy, która jest w ciąży, przysługuje ochrona przed:

  • wypowiedzeniem umowy o pracę,
  • wypowiedzeniem warunków pracy i płacy,
  • rozwiązaniem umowy o pracę.

Ochrona przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy przysługuje pracownicy już od czasu stwierdzenia ciąży. Stan ciąży zgodnie z przepisami musi być stwierdzony zaświadczeniem lekarskim (zwykle jako oznaczenie kodem “B”). Od dnia przedstawienia zaświadczenia pracodawca nie może wypowiedzieć lub rozwiązać umowy pracownicy. 

Ochrona pracownika w trakcie urlopu

Nie można zwolnić pracownika, który przebywa na urlopie oraz z powodu innej usprawiedliwionej przyczyny nieobecności w pracy. Do urlopów zalicza się: urlop wypoczynkowy (również urlop na żądanie) oraz urlop bezpłatny. 

Istnieją jednak wyjątki od reguły: 

  • pracodawca ogłasza upadłość lub likwiduje firmę,
  • urlop trwa dłużej niż 3 miesiące, a pracodawca przeprowadza w firmie zwolnienia grupowe,
  • urlop trwa dłużej niż 3 miesiące, a pracodawca przeprowadza w firmie zwolnienia indywidualne, pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową reprezentującą pracownika.

Ochrona pracownika w wieku przedemerytalnym

Osoby, które są bliskie osiągnięcia wieku emerytalnego (kobieta – 56 lat, mężczyzna – 61 lat) podlegają ochronie przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Należy wiedzieć jednak, że ochrona dotyczy wyłącznie wypowiedzenia, co oznacza że pracodawca ma prawo do rozwiązania umowy o pracę pracownika bez wypowiedzenia czyli z winy pracownika (zwolnienie dyscyplinarne) i bez winy pracownika (np. nieobecność w pracy jest zbyt długa lub uporczywa). Prawo dotyczy również osób o obniżonym wieku emerytalnym czyli tzw. wcześniejsza emerytura. 

Ochrona pracownika w czasie likwidacji firmy lub upadłości 

W tym przypadku ochrona pracownika nie jest już tak korzystna dla jednej ze stron – pracowników. Ochrona pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę pracownika może ulec zmianie lub nawet zostać zniesiona, jeśli firma ogłosi upadłość (otwarcie postępowania sanacyjnego) lub likwidację zakładu pracy. Jeżeli pracodawca likwiduje firmę lub ogłasza upadłość i zamierza wypowiedzieć pracownikom umowy o pracę, nie musi zawiadamiać ich o tym na piśmie zakładowych organizacji związkowych. Uprawnienie do zgłaszania umotywowanych zastrzeżeń jest w takich okolicznościach zniesione. Co więcej, pracodawca ma prawo do skrócenia wypowiedzenia z 3 miesięcy na 1 miesiąc. Jednak za pozostałą część wypowiedzenia pracownikowi należy się odszkodowanie. 

Jak widać, wypowiedzenie umowy o pracę w wielu przypadkach jest niedopuszczalne. Istnieją jeszcze inne grupy chronionych pracowników, np. osoby pełniące funkcje w związkach zawodowych, a także osoby podlegające ochronie w oparciu o przepisy branżowe. Zdecydowaliśmy się jednak opisać wybrane, najpopularniejsze przypadki, które często budzą wątpliwości.